دنیای بازیگری دنیایی سرشار از اصطلاحات مختلف محسوب می‌شود. یکی از اصطلاحاتی که در دنیای سینما و بازیگری بسیار به گوش می‌خورد، شکستن دیوار چهارم است. این اصطلاح در نگاه اول فنی و تخصصی به نظر می‌رسد. اما در واقع یکی از تاثیرگذارترین اصول در صحنه‌های تئاتر و فیلم به حساب می‌آید. اگر برایتان سوال است که این اصطلاح به چه معناست؟ در این مقاله از خانه هنر کاج با ما همراه باشید.
دیوار چهارم چیست؟
دیوار چهارم چیست؟ این سوالیست که هنگام شنیدن این اصطلاح ممکن است برایتان پیش آید. در واقع در تئاتر و سینما به دیوار فرضی که میان بازیگران روی صحنه و تماشاگران وجود دارد، دیوار چهارم می‌گویند. این دیوار نامرئی به بازیگران این فرصت را می‌دهد تا به گونه‌ای رفتار نمایند که گویی مخاطبی وجود نداشته و آن‌ها در دنیای خودشان زندگی می‌کنند. در صورتی‌که بازیگر دیوار چهارم را حفظ کند، به این معناست که با مخاطب به صورت مستقیم ارتباط برقرار نمی‌کند. در واقع بازیگر به گونه‌ای بازی می‌کند که گویی در یک محیط بدون تماشاگر وجود دارد.
منظور از شکستن دیوار چهارم چیست؟
اگر در صحنه تئاتر فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها دیوار چهارم شکسته شود، بازیگران حضور مخاطب را تایید کرده و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. در صورتی‌که دیوار چهارم بشکند، بازیگر از واقعیت ذهنی خود دور شده و مخاطب که در حال تماشای اوست را مورد خطاب قرار می‌دهد.
کاربرد دیوار چهارم در بازیگری
دیوار چهارم در بازیگری نقش مهمی در افزایش باورپذیری، تمرکز و تداوم نمایش صحنه دارد. اگر بازیگر این دیوار را رعایت کند، نمایش برای تماشاگر قابل درک‌تر و واقعی‌تر می‌شود. زیرا در این صورت بازیگر به طور مستقیم ارتباطی با مخاطب ندارد و تمام تمرکز او بر اجرای نقش خود است.
دیوار چهارم به ویژه در سینما و تئاترهای رئالیستی مخاطب را در داستان غرق می‌کند. البته در برخی از سبک‌های سینما شکستن دیوار چهارم با نگاه مستقیم به دوربین و صحبت با مخاطب به عنوان یکی از تکنیک‌های هنری شناخته می‌شود.
دلایل شکستن دیوار چهارم
شاید برایتان سوال پیش آید که دلایل شکستن دیوار چهارم چیست؟ در پاسخ به این سوال می‌توانیم به موارد زیر اشاره نماییم:
بیان مونولوگ درونی
برخی از کاراکترها به این دلیل دیوار چهارم را می‌شکنند که به زندگی درونی خود نگاهی اجمالی داشته باشند. در واقع انجام این کار باعث برهم خوردن تعلیق ناباوری مخاطب می‌شود. به همین دلیل در فیلم‌های داستانی به ندرت شاهد شکستن دیوار چهارم هستیم. در حالیکه در فیلم‌های مستند، مستندساز به طور مستقیم با مخاطب در ارتباط است.
ارائه تفسیر شخصی در صحنه
در برخی مواقع بازیگران برای ارائه تفسیر شخصی و برداشت خود از داستان با مخاطب ارتباط برقرار می‌کنند. این تکنیک معمولا در فیلم‌های کمدی رخ می‌دهد. شکستن دیوار چهارم باعث می‌شود که مخاطب از دنیای تخیلی بیرون آمده و با واقعیت‌ها روبرو شود.
تاکید بر ساختگی بودن فیلم
بسیاری از کارگردانان از سبک برتولت برشت هنرمند بزرگ تئاتر آلمانی پیروی می‌کنند و می‌خواهند توجه مخاطب را به ارائه هنر خود جلب نمایند. در این صورت بازیگران ممکن است دیوار چهارم را شکسته و این موضوع را که بخشی از یک اثر داستانی هستند تایید کنند. شکستن دیوار چهارم توجه را به رابطه هم‌زیستی میان بازیگر و مخاطب جلب کرده و سبک هنری خاصی را به مخاطب نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: جهت شناخت نریتور و وظایف آن، مقاله نریتور چیست را مطالعه نمائید.
نکات مهم در دیوار چهارم بازیگری
رعایت نکات مهم در دیوار چهارم بازیگری تاثیر اجرا را چند برابر کرده و مخاطب را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نکات به شرح زیر هستند:
- از حالات چهره برای انتقال احساسات استفاده نمایید
در هنگام اجرای تکنیک شکستن دیوار چهارم همواره نباید پیام خود را از طریق کلمات به مخاطب برسانید؛ بلکه شما می‌توانید با توجه به حالت صورت خود این پیام را انتقال دهید. به عنوان مثال اگر دو شخصیت با یکدیگر در حال دعوای پیش پا افتاده هستند، می‌توانید تماشاگر را نگاه کرده، چشم‌هایتان را چرخانده و ابروهایتان را بالا ببرید. مثالی از این تکنیک را می‌توانید در بازی مهران مدیری در سریال پاورچین که به دوربین نگاه می‌کند، ببینید.
- با مخاطب یا دوربین روبرو شوید
در صورتی‌که در فیلمنامه ذکر شده است که باید با مخاطب خود صحبت کنید، می‌توانید تمام بدن یا تنها سر خود را بچرخانید و مستقیم به مخاطب یا دوربین نگاه نمایید. البته برای انجام این کار باید فیلمنامه به صراحت به آن اشاره کرده باشد.
- از تکنیک شکستن دیوار چهارم بیش از حد استفاده نکنید
از دیگر نکاتی که برای شکستن دیوار چهارم باید رعایت کنید، عدم استفاده بیش از حد از این تکنیک است. شما باید مطمئن شوید که مخاطب شما از این تکنیک خسته نمی‌شود. البته این تکنیک بستگی به نوع اجرای شما نیز دارد.
دفعات مناسب برای اجرای شکستن دیوار چهارم به طول نمایش، نوع بازی و نحوه شکستن دیوار چهارم وابسته است. معمولا در اجرای نمایش‌های کمدی استفاده از این تکنیک بسیار تاثیر دارد. درحالی‌که در نمایش‌های احساسی استفاده از تکنیک دیوار چهارم باعث خراب کردن فضا می‌شود. به همین دلیل در درام‌های واقع‌گرایانه استفاده از این تکنیک انتخاب مناسبی نیست.
آشنایی با فیلم‌های مشهور در زمینه دیوار چهارم
از جمله فیلم‌های معروف که شکستن دیوار چهارم در آن به تصویر کشیده شده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
باشگاه مبارزه (Fight Club)
باشگاه مبارزه یکی از فیلم‌های بسیار معروف دیوید فینچر بوده که از تکنیک شکستن دیوار چهارم استفاده می‌کند. در ابتدای این فیلم شخصیت اصلی فیلم روایتی را در مورد دوست خود تایلر دوردن ارائه می‌دهد. پس از اینکه فیلم جلو می‌رود، شخصیت اصلی فیلم از تکنیک شکستن دیوار چهارم استفاده می‌نماید.
گرگ وال استریت (The Wolf of Wall Street)
این فیلم به کارگردانی مارتین اسکورسیزی به ندرت از این تکنیک استفاده می‌کند. در این فیلم کاراکتر
جردن بلفورت که توسط لئوناردو دی کاپریو اجرا می‌شود، مخاطب را مستقیما مورد خطاب قرار می‌دهد.
فلیبگ (Fleabag)
در سریال Fleabag شخصیت اصلی این فیلم یعنی فیبی والر بریج از طریق شکستن دیوار چهارم با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند. در این فیلم بازیگر مخاطب را به طور مستقیم وارد داستان کرده و او را در جریان افکار و احساسات خود می‌گذارد.
خانه پوشالی (House of Cards)
در سریال House of Cards نیز از تکنیک شکستن دیوار چهارم کمک گرفته شده است. در واقع در این سریال شخصیت فرانک گاهی به طور مستقیم با مخاطب برای توضیح روند فکری خود صحبت می‌کند.
ددپول (deadpool)
در deadpool نیز شاهد استفاده از تکنیک شکستن دیوار چهارم هستیم. در واقع در این فیلم ددپول با مخاطبان به طور مستقیم صحبت کرده، از فیلمنامه انتقاد و با نویسندگان نیز شوخی می‌کند. استفاده از این تکنیک توسط ددپول نشان‌دهنده آگاه بودن او از حضور مخاطب است.
آنی هال (Annie Hall)
در فیلم Annie Hall وودی آلن چند بار از تکنیک شکستن دیوار چهارم استفاده می‌کند. یکی از صحنه‌هایی که وودی آلن از این تکنیک استفاده کرده، در مقدمه فیلم است که در این صحنه وودی آلن رو به دوربین کرده و در مورد عشق و روابط، مونولوگی به طنز می‌گوید.
خانه هنر کاج، برگزارکننده بهترین دوره‌های هنری
در این مقاله به سوال شما در مورد اینکه دیوار چهارم چیست؟ پاسخ دادیم و نکات استفاده از این تکنیک را بیان کردیم. اگر شما نیز به حوزه تئاتر و سینما علاقه دارید، برای آموختن تکنیک‌های مورد نیاز بهتر است در دوره‌های مربوطه شرکت کنید. خانه هنر کاج به عنوان مجموعه‌ای شناخته می‌شود که بهترین کلاس تئاتر در تهران و بازیگری را زیر نظر اساتیدی مجرب برای هنرآموزان تدارک دیده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره‌های این مجموعه کافیست به سایت خانه هنر کاج مراجعه نمایید.
سوالات متداول
دیوار چهارم چیست و چه معنایی دارد؟
دیوار چهارم مرزی میان دنیای هنری نمایش و فیلم و مخاطب است. این مرز باعث افزایش باورپذیری داستان می‌شود.
شکستن دیوار چهارم چه کاربردی در سینما و تئاتر دارد؟
شکستن دیوار چهارم باعث افزایش آگاهی مخاطب از حضور خود و واقعیت نمایش یا فیلم است. این تکنیک در افزایش تعامل مخاطب با داستان کاربرد دارد.
تفاوت شکستن دیوار چهارم با روایت مستقیم چیست؟
روایت مستقیم روشی برای انتقال اطلاعات به مخاطب است. در حالیکه بازیگر در شکستن دیوار چهارم با مخاطب به طور مستقیم از طریق صحبت یا حالت چهره تعامل برقرار می‌کند.
چه فیلم‌ها و سریال‌هایی از تکنیک شکستن دیوار چهارم استفاده کرده‌اند؟
فیلم‌ها و سریال‌هایی نظیر Fight Club، Annie Hall، Deadpool و… از این تکنیک استفاده کرده‌اند.
اولین بار چه کسی از مفهوم دیوار چهارم در تئاتر استفاده کرد؟
تکنیک دیوار چهارم اولین بار در تئاتر ناتورالیستی توسط آندره آنتوان و امیل زولا مورد استفاده قرار گرفت.
