اهمیت شناخت ردیف های موسیقی سنتی چیست؟
اگر نگاهی به تاریخ موسیقی ایرانی داشته باشید، شاهد اصالت و غنی بودن این هنر در کشور عزیزمان خواهید شد. ایران، سابقهای درخشان و پُربار در زمینه موسیقی دارد و با گذر زمان از دوره ساسانیان تا به امروز، موسیقی ایرانی دستخوش تغییرات زیادی شده است. در واقع، از گذشته تا به امروز موسیقی ایرانی سیر تکامل خود را طی کرده و اکنون به یک مرزبندی رسیده که این مرزبندی همان «ردیف موسیقی» نامیده میشود. واژه ردیف در زبان پارسی به معنای پشت سر هم قرار گرفتن است؛ زمانی که در موسیقی ایرانی نغمهها و آواها با یک منطق و نظم مشخص پشت سر هم قرار میگیرند، اصطلاحاً گفته میشود که در آن قطعه موسیقی ردیف رعایت شده است. اگر از طرفداران موسیقی اصیل ایرانی هستید و تمایل دارید که در مورد ردیف های موسیقی اطلاعات بیشتری کسب کنید، از شما دعوت میشود این مقاله را تا انتها مطالعه فرمایید.
هر آن چه که باید درباره ردیف موسیقی بدانید
منظور از ردیف موسیقی، قرار گرفتن نغمهها و آواها با رعایت عناصر زیبایی شناختی و نظم و منطق پشت سر هم است. ردیف به دو بخش کلی سازی و آوازی تقسیمبندی میشود که بخش سازی برای اجرا توسط سازهای ایرانی و بخش آوازی مخصوص اجرای آواز خواهد بود. موسیقی ایرانی شامل ۷ دستگاه شور، همایون، ماهور، سهگاه، چهارگاه، پنجگاه و نوا و ۵ آواز ابوعطا، بیات ترک، دشتی، افشاری و اصفهان میشود.
ردیف در این هفت دستگاه و ۵ آواز هم میتواند به صورت مجرد تمام نغمههای موجود در این دستگاهها را در بر بگیرد، هم میتواند به صورت پیشوند در هر دستگاه نمایان شود؛ به عنوان مثال ردیف دستگاه شور به پشت سر هم قرار گرفتن نغمههای دستگاه شور اشاره دارد. به بیان ساده، میتوان گفت که ردیف های موسیقی برای مرتب نمودن و نظم دادن به گوشهها، مقامها و دستگاهها کارایی دارند. در ادامه بیشتر با مفهوم ردیف موسیقی آشنا میشویم. همچنین اگر علاقهمند به یادگیری آواز ایرانی هستید، میتوانید در کلاس آموزش آواز سنتی ایرانی خانه هنر کاج شرکت فرمائید تا به صورت اصولی آواز ایرانی را فرا بگیرید.
انواع ردیف در موسیقی چیست؟
همانطور که گفته شد، ردیف در انواع مختلف سازی و آوازی وجود دارد که در ادامه با هر یک به صورت جداگانه آشنا خواهیم شد. همچنین برای شناخت ریتمهای موسیقی، مقاله انواع ریتم را نیز مطالعه بفرمائید.
۱. ردیف سازی
منظور از ردیف سازی، ردیفی است که در آن گردش ملودیها بر اساس نوع ساز و امکانات اجرایی سازها طراحی میشوند. در دوره قاجار عمدتاً نوازندگان تار و سه تار تدوینکنندگان ردیفهای سازی بودند؛ به همین علت ساختار تحریرها و گردش جملات در این نوع ردیفها بیشتر با تار و سه تار سازگاری دارد. مورد دیگری که باید در رابطه با ردیفهای سازی بدانید این است که دارای شعر و کلام نیستند و به همین دلیل در مقایسه با ردیفهای آوازی سرعت و متر بیشتری خواهند داشت. علاوه بر این، تعداد گوشهها در این ردیف نسبت به ردیف آوازی بیشتر است. از جمله محبوبترین ردیفهای سازی میتوان به ردیفهای آقا حسینقلی و میرزاعبداله برای سه تار و تار اشاره داشت.
۲. ردیف آوازی
نوع دیگری از ردیف موسیقی، ردیف آوازی نامیده میشود که در آن شاهد گردش و تحریر آواز در گوشهها و مقامها با رعایت و تأکید بر اوزان شعرها (معمولاً غزل) هستیم. طراحی ملودی در این نوع ردیف بر اساس توانایی حنجره خواننده صورت میگیرد؛ از این رو ردیفهای آوازی با فطرت آواز ایرانی سازگاری دارند و متر آنها نیز کُندتر است. از جمله ردیفهای آوازی مشهور میتوان به ردیفهای محمود کریمی و عبداله دوامی اشاره داشت.
محورهای اصلی و فرعی ردیف موسیقی
پیش از این که به سراغ محورهای اصلی و فرعی ردیف برویم، بیایید کمی در مفهوم «دستگاه» و «گوشه» دقیقتر شویم. منظور از دستگاه مجموعهای از چند نغمه یا گوشی است که از لحاظ گام، فواصل نت و کوک با یکدیگر همآهنگی و سازگاری دارند. همانطور که گفتیم، ردیف شامل مجموعهای از نغمات و آهنگها میشود که به هر یک از این نغمهها و آهنگها اصطلاحاً گوشه میگویند. از آن جایی که ردیف توسط ریاضیدانها و متخصصین علوم منطقی نظم و ترتیب پیدا کرده است، در ردیف دستگاهی شاهد منطق خاصی هستیم. در واقع، طراحی دستگاهها شباهت زیادی به معماری ایرانی دارد.
یک خانه بزرگ را در نظر بگیرید که دارای اتاقهای مختلفی است. این خانه حکم دستگاه را دارد و اتاقهای آن گوشه هستند که برای ورود به هر یک از این اتاقها باید قوانین خاصی را رعایت نمود. «ردیف» همان منطق و چگونگی اتصال این اتاقها یا گوشهها به یکدیگر محسوب میشود. جالب است بدانید که در گذشته به جای «گوشه» از واژه «شعبه» استفاده میکردند. در ادامه، با محورهای اصلی و فرعی ردیف بیشتر آشنا خواهیم شد:
۱. محور اصلی ردیف
یک مسیر را بین دو شهر در نظر بگیرید که در طی آن در فواصلی مشخص توقفگاههایی وجود دارد که هر یک نام و فضای مخصوص به خود را دارند. در موسیقی واحد این فواصل تحت عنوان «فرکانس» شناخته میشود. توجه داشته باشید که در موسیقی دستگاهی ایران، مبداء و انتهای مسیر حرکت ردیف موسیقی حائز اهمیت است؛ چرا که حرکت در این نوع موسیقی باید به صورت هدفمند صورت بگیرد و با نمایان شدن نقطه شروع و جهت حرکت تا انتهای مسیر، نحوه رسیدن به هدف یا اوج و خط سیر مشخص خواهد شد. بنابراین، زمانی که در محور اصلی ردیف وارد گوشههای اصلی شویم، در آخر هر گوشه باید مجدداً به نقطه شروع و فضای درآمد برگردیم تا مبداء همواره مشخص باشد. سولفژ از مهمترین دانشهایی است که هنرجویان موسیقی باید در آن مهارت کسب نمایند، برای یادگیری سولفژ میتوانید در کلاس سولفژ در تهران موسسه خانه هنر کاج شرکت کنید.
۲. محور فرعی ردیف
همان مسیر بین دو شهر را دوباره تصور کنید؛ در طول مسیر امکان این که با جادههای فرعی روبهرو شوید نیز وجود دارد. برای تغییر فضا و حال و هوا میتوان سری به این جادههای فرعی زد و مجدداً به مسیر اصلی یا همان محور اصلی ردیف بازگشت. به طور معمول، زمانی که میخواهید از محور اصلی ردیف موسیقی به محور فرعی بروید، باید تغییر فرکانس اتفاق بیفتد.
اهمیت یادگیری ردیف موسیقی
پس از نگاهی تخصصی به ردیف، انواع مختلف و محورهای آن، بیایید از فاصله کمی دورتر به این بحث نگاه کنیم؛ چرا باید ردیف را یاد بگیریم؟ برای پاسخ به این سوال، به تاریخچه ردیف بر میگردیم، زمانی که علی اکبر فراهانی به جهت طبقهبندی کردن موسیقی اصیل ایرانی شروع به تألیف ردیف کرد. با توجه به تاریخچه ردیف موسیقی، یادگیری ردیف برای کسانی که به عنوان نوازنده یا خواننده در موسیقی اصیل ایرانی فعالیت میکنند، بسیار اهمیت دارد. چنانچه نوازنده یا خواننده موسیقی اصیل ایرانی بر هر دو نوع ردیف آوازی و سازی تسلط کافی داشته باشد، بدون شک ادامه فعالیت در این مسیر برایش به مراتب راحتتر خواهد بود. همچنین، نوایی که از حنجره و یا ساز او شنیده میشود نیز برای شنونده لذتبخشتر است. در کلاس فن بیان در تهران موسسه کاج با اصول اولیه صداسازی آشنا میشوید و با یادگیری این مهارت بیش از پیش در آواز خوانی پیشرفت مینمائید.
نتیجهگیری
در این مقاله به بررسی ردیف موسیقی، انواع، محورها و اهمیت یادگیری آن پرداختیم. ردیف در معنای لغوی یعنی پشت سر هم قرار گرفتن اجزا در یک مجموعه خاص که این تعریف در موسیقی به صورت قرارگیری نغمهها یا گوشهها در دستگاههای موسیقی اصیل ایرانی مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد. در ردیف شاهد دو نوع سازی و آوازی هستیم و محورهای آن به دو مدل اصلی و فرعی تقسیمبندی میشوند. از آن جایی که ردیف یکی از اجزاء مهم موسیقی سنتی ایرانی به حساب میآید، یادگیری آن برای تمامی افرادی که به عنوان نوازنده یا آوازخوان موسیقی سنتی فعالیت میکنند، ضروری خواهد بود.
بیشتر بخوانید: برای آشنایی با حروف موسیقی، مقاله الفبای نت موسیقی را مطالعه بفرمائید.
خانه هنر کاج؛ معتبرترین مرکز یادگیری آواز سنتی
اگر تمایل دارید که تحت نظر اساتید مجرب و فرهیخته به یادگیری آواز سنتی بپردازید و با مفاهیم و تئوری موسیقی اصیل ایرانی آشنایی بیشتری پیدا کنید، خانه هنر کاج میتواند گزینهای ایدهآل برای شما باشد. این مجموعه از سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را به صورت تخصصی و با تمرکز روی آموزش امور هنری در رشتههای تئاتر، موسیقی، سینما، طراحی صحنه، نمایش رادیویی، دوبله و… آغاز کرد و امروزه یکی از معتبرترین مراکز در این حیطه محسوب میشود. برای کسب اطلاعات بیشتر و بازدید از دورههای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، همین حالا وبسایت خانه هنر کاج را مورد بررسی قرار دهید. در صورت وجود هر گونه سوال پیرامون دورههای هنری ارائه شده، میتوانید با شماره درج شده در این سایت تماس حاصل فرمایید.
